Panglong hnatlaknak ah Ramkomh bupi chung in chuahkhawhnak a um maw ti kong

Pu Lian Uk




Pu Thakhin nih “Nan van ka leh mi cu kaa lung hmuih bak “ati I adang pa khat theih ka duh mi cu Pang long agreement ah khan a zei khi dah succession right an ti mi asi hnga a vun timi hi biapi ngai asi. Abiahal hmasa mi Thiangi panih aleh mi zong hi acalpadar ah akhen ti asi.. Seccesion right timi ramkomh in chuah khawh nak hi abik in 1947 Kawlrambupi uknakphung hram cacaang Section 201-205   ah sececession right ti  fiangte in an rak ttialmi cu asi .
Panglong hnatlaknak chung ah cun seccession ti abiafangkhengte cun a um keimahrelning ah a umlem lo  1947 constitution cacaang  Section. 201 to 205 kaa secession right hi zeitin dah a vun ichuahcan ning ti mi Panglong Spirit timi hin vunchim  khawh ngaimi si in theih ning a si. Cucaah atoi ttialmi hi  fiang lak in nan rel ahcun atu lio CNF nih azuamlio mi boruak hi tthate in lung afiang chinchin lai I kanram kanmiphun kanbiaknak caah tangka ngeihchiah thap siannak peek siannak thinlung anngeih ter hrim ko hna lai.
              Seccssion right kanlak mi hi abiapi bik achanbia , atuanbia um ning inzoh hauhmasa khi asi. Chinram  , Kachin ram, Shanram pawl ram thum   pawl hi Mirang nih independent territory in an ram arak lak cio hna. Cu ruang ah Mirang nih a uk tik hna zong ah Kawlram he hmunkhat ah upa dipakhat in uk lo in upadi dang dang cio in uk tti hna lo in Kawlmiram leng miramin arak uk hna. Kawlmi ram cu Mirang ukning kha kalh ter lo ding in anmah ramte in  State uknak peek mi bantuk in anmah Kawlmiram chung vial I uk   nak ah Kawlmi ram parliament le Kawlmi ram co zah dirh nak nawl Kawlram a uktu Mirang Governorkut toi ah nawl arak peek hna. Mon ram le Arakan ram hi Mirang nih Kawlramalak hlanliopi in Kawlmi siang pahrang nih Mon siangpahrang le Arakan siang pahrang kha ral in an rak tuk hna I Kawl ukmi ramah anrak chiah diam cang hna. Cucah Arakanram le Monram cu Mirang nih Kawlmiram ansi ning in araklak mi hna ansi.
Cucaah cu  Kawlmiram an iuknak paliman ah  Karen le Kawlram khuasa Mirang le Kala le Moon le Arakan zong aiawh tu paliman an rak ngei . Asina in Chin le Kachin le Shan kha cu cu Mirangkut toi  Kawlmiram kulh cozah nih Arakan le Mon bantuk in ukmi anrak si lo.  Mirang kuttoi Kawlmirampaliman le cozah ah BFA rampawl cu zeihmanh an i saing lo.Kawlmirankul palimanle cozah zong ah an itelkhi arak herh lomi  an si. Zeicah tiah cu ramthum BFA ramcu  Mirang governor nih Kawlmi ramkha direct in a uk bantuk in direct in a uk hna I anmah ram cio uk nak upadi kha an mah Mirang he remdaih nak  an ser mi hna tlaknakning in an suaimi an mah te cio in an  i-uk ve hna.Chinmi ah cun Chin Hills Regulation 1896 cu Mirang chanchung Chin ramuknakphunghram arak si ve ko.
            Vuleicung ralpi vui 2 nak adih I UNO kha 1945 lio an dirh tik ah UNO hnatlaknak minthut mi UN Charter timi chung ah vulei cung ralpi vui hnih hnu ah mizeiram hmanh nih anmah mi phun ram asilo mi ram kha colony ramin uk ti hna hlah seh; Colony ram in an uk miramvialte kha independence pee dih hna seh. An huncho rih loruang ah anmah te an mah miphunramte in  independent in I uk awk asikhorih lomi tiah colony ram uktu nih kha a ukturam  anruahhna ah cun cu bantuk ram cu UN Trusteeship system ah pee hna she ti bia UN Upadi hi a um.UN Trusteeship I peek mi ram cu UN nih anmahte an  i-ukkhawhhnakhnga training acawn piak fim a cawn piakmi hna anthiamcang ti tik ah anmahte i-uk khawhnak a pekhna lai ti asi I inde -pendent apeek hna lai ti khawh mi asi. UN CharterChapter 11le 12 g hrawng ah mah Trusteeship kong ttiaklnakhmunah zohkhawh asi. UNCharter icawk cio te u.
Cu UN charter chung upadi bantuk in  Indiaram le Kawlram nih cunkanmahte indepen -dent in kan i-ukkholai tiah Independent lak dingMiirang sin ah an hal hna.Kawlmi ramcu hikong ah India ram ruah naktampi anhal I General Aung San a hmanthlak antar mi chung great coat aa hruk mi zong khi na khaki  bongbi le angki cun Mirangramah akik tuklaina celh lailo tiah Nehru nih acawkpiakmi asi tihna chimmi a um. Independent in anmahte aa ukkho ding ansi caah  independence  a halmi ram an si ruang ah le tuhlan zong  ah Mirang governors kut toi ah paliman le cozah a ngeicia mi zong cu ansi cang . Cucaah Mirang nih India le Kawlram cu inde -pendent pek ding an  timh cawlh cang hna.
            BFA pawl ram timihna (Chin, Ka chin, Shan) ramhna nih cun Independent zong an rak  hal lo, Mirang nih amah miphunram asi lo mi  colony ram ah a uk mi hna le ansi tik ah Mirang nih peh te in UN upadi ning ah colony ramin ukphung a siti lo. Hi Chin  Kachin Shan timi an ram thum kop  Burma Frontier Areas (BFA)timi ram hna pathum cu Mirang nih anram alak lio hna ah Kawlmi siangpahrang aukmi ram ansi fawnlo I Kawlmi siangpahrang uknak ram aleng mi ram in arak lak mi hna le an si fawn  ruang ah Kawlmi le India miphun he nunphung le holh in miphundang ansi tik ah  Kawlmi ram le  Kala miphun le anramthumin an silo caah  Kawlram le India ram kha nanmah nih uk hna u ti in le  UN upadi ning ah peek phung asi  fawn hna lo. Cu ruang ah BFA chung rampa thum hna cu Mirang cozah nih UN Trusteeship ah peek ding ruahnak arak  ngei cang.General Aung San nih hi kong a theih.
            Cu  lio ah Kawlmiram independence kong ah Mirang ram London ah a vakalmi General Aung San ahruaimi delegate mithlah mi pawl nih Mirang sin ahca in bia an khin .Cubia ankhin mi ah cun, BFA ram hi a hungcho rih lo mi backward ram ansi ruang ah Mirang cozah nih UN Trusteeship ah pek ding nan ruah mi asi ah cun, anmah te an iukkhawh te ding cawnpiak pah in a zohkhenh chungmi hna ram UN nih a thiah ahaumi asi. Cubantuk in anmah BFA ram hna anmah te I ukkhawh ding cawnpiakpah in cankar lakchung azoh khenh training apee tu ding ram UN nih athiah piakding hna ram ah cun Independent avun hmu ding Kawlram hi anmahhe aa neih bik kansi caah cu bantuk thiah ding ah Kawlramhi aa tlak bik mi ramkansi tiah cu ca bia cu 1947 January thla chung ah an khin.
            Mirang cozah nih cu ti asi ah cun BFA ram (Chin,Kachin, Shan ) nih ralpi vuihnih hnu in anram hi zeitin siter dah anduh ti anduh ning hal nak conference itonnak Panglong ah iser hma sa seh ti Mirang cozah le General Aung san hna tlaknak min anthut I Panglong ah Confe -rence cu 1947 February 12 ah antuah. Panglong biathawk hlanchung ah General Aung San nih BFA hruai tu pawl cu Kawlmiramhe Indeopendence la ko u. Cuti Kawlmiramhe Independence nan lak ah cun ramkomh mi i- uknakphung asi mi Federal in uknakphunghram kan ttial lai I nan mah ramciote in i-uknaknawl zeimaw zat nan ngei lai. Cu ramkomh ah kan inuamti lo nan ti asi zong ah nanmah te a hnu ah nanchuak I UN nih Trusteeship chung ukning thiamding cawn piakpah dih hnu ah nanmahte iuknak independent zong in na umkho ve ko timi hi BFA ram hruaitupawlkha a chimh hna. BFA rampawlcu Shan biknih hi lio ah hruainak an lak .Hi bia ban tuk General Aung San nih tlangcunghruaitu arakchimh mihna bia cu 1946 ,1947 lio Kawlram  tadin ca ahlun mi microfilm ah zohkhawh dih asi. DC Congress Libray ah va zohkhawh asi. Rang -oon archive zong ah zer tian in ralkapcozah nih an hrawh dih lo ah cun a um kho rih ve ko.
Cuti ramkomh chung nan inuamh tilo ahcun nanmahte inchuak in independent ram in nan umkho arak timi hna General Augng sanbia cu constitution Frame work chung telciami  let awk a ttha lomi tu kha 19 47 uknakphunghram chung ca caang Section  201-205  hrawng ah sececessionright tiin anrak ttialmi cu asi. Cuzong cu a bia anngerh leng mang I, chuahtaktak ding afawilo ding in abia ttialmi asi fawn.
Cuti asi caah UN Trustteship um he aa khat ko tiah Panglong Agnreement hnatlaknak min cu BFA ramthum hruaitu nih min an thut cio hna.  General Aung Sann nih cuti Federal in iuk ding constitution atungtlangpi cu arak vuuakciami a um I amahhruaimi AFPFL  Party Conference ah anrak fehter cang. Asina inFebruary 1947 ah minthut hnu thlathlaruk July 19, 1947 ah General Aung San  cu mitthalo nih an wankyimeeting chungpi ah an luh hnawh hna II anthah dih hna.
General Aungsan avunchawng tu U Nu te nih uknakphunghram suaiding kha upadi thiam U Chan Htun kut ah an hluai ti asi I U ChanHtunnih cun constitution 1947 cu  General Aungsan thih hnu thlahnih  Sepptember 24, 1947 ah hmancawlh ding in constituent Assembly nih an fehter.   Cu constitution ah cun Kawlmi ramkha Panglong minthu mihna BFA ram vialte uktu ah Mirang zaka an irolh ter I, Panglong minthu mi BFA ramthumcu Kawlmi colony ram ah atu nihin tiang an ser cu asi. Kawlrambupi uknakphung hram 1974 I suaimi ah siseh, atu 2008 ah siseh Kawlmi kha BFA ramhna uktu ah an ser timi cu  ramkomhbupi uknak (Federal)  phung in  ttiallo in rampak uknak(unitary )phung in  an ttial tthiam hna. Cu lak ah 1947 lio le 1974 lio an rampak uknakphung cu  kan rak sawiseltuk le kan doh atamruang ah federaluknak ti in hlen khawhnak ttha ngai cu 2008 ah hin an tuah pah ngai.
            Asina in ramkulh pawl le Detahci(Region) timi pawl an peek mi upadi serkhawh mikong cazin chimtlak asi lo. Cu leng ah State paliman, a htet hluttaw , auh hlut daw tiin palimanphu thum tiang Federal pungsan an ser mi cu federal pungsan alo ngai.A sina in,  zei upadi paoh kha Ahtet hluttaw le auh hlut taw phu hnih hmunkhat te khuakhannak ngeih tti mi ah paliman nih zei upadi paoh kha an ser khawh dih ti 2008 Kawlramkomh mi uknakphung hram ca caang-section 95 le 96 hrawng ah an ttial. Ahtet hlutaw le auh hlut taw hi adang dang in upadituah phung hrim asi; hmunkhat ah anphu hnih tthut tti in upadi tuah le ttial phung  federal uknak phung ah a umphung asi lo. Hi hluttaw phu hnih tthut tti in updi antuah tti hna lai timi nih ramkomh uknakphung  vun hmang in hi palimanphu hnih tthut ti upadi tuah tti mi te nih hin hluttaw ti in  statehlutaw, Pyithu hluttaw, amyo tha hluttaw dangdang ansimi  sullam vialte kha ahrawh dih I,komhmi ramkomh timi hlutaw 3 a ummi sulamkha hlutaw pakhat long chiah mirampak uknak ah anser nak biapi bik asi.
Cu hlei ah anmah Kawlmiram Detyahkyi anititer mi pasarih kha ttaing division asiko mi kha hlenthawinak in Dehtakyi an ititer. Banbawkkha mantal ah aminthlen bantuk asi.A ngaite ah cun kha ttaing 7 zongkha State min bunh in, State upsdisermi cazinkha atamngai in peek I federa Union paliman uknak phung ah cun  1)ramleng petlainak kong , 2)ralkapleikong 3) carek lei le 4)tangka phunkhathmanding kong tibantuk akong tlawmte long ah  long ah  pyihtaungsu hlutaw timi paliman phu hnih nih adangdang te  meeting tuah in adangdangte n updi hna long tuah in adang vialte kha cu State ramkulh pawlnih anmah le ramkulh cio  aherh ning in upadi an ituah cio ding khi asi.
Asina in cuti state pawl nih anmah state cio upadi phuntampi an iser ahcun anmah Kawl detah Kyi pa sarih kha ramkulh dang pipi ah ansi ding khi Kawlmi ramralkap cozahnih an ruat kho lo. Cubantuk cu atu ah America te hna Suitzerland te hna ah anhman mi asi. Indiazong nih zeimaw zat a hman ve.Cu ruang ah Detah Kyi pawl kha state level dot in nawlngeih ter an duh lo. Cu caah Taing level nawl long kha ttaing 7 kha Angeih ter hna.  Kanmah ramkulh 7 tu kha detah kyi ttaing dot level ah an kan tthum hi I ttaing level dot nawllong an knpek I amin kha state  nawltak tak angeilomi ttaing level dot kha lih le hrawkhrawl in an lung ttha seh ti State min ankan benh men khi asi. Cucaah 2008 constitution chung ah ttaing 7 kha State  min bunh duh lo in detahkyi an i-ti ter I ramkulh nih upadiser naknawl tlawmte long anpeek mi hrim hrim nih detahkyi timi ttaing pasarih kha tlang cung mihlen nak ah deth kyi ani titer i, state vialte kha state level asil o mi  ttaing asimi dot in an chiah mi kha hlennak in atlinglomi state upadi sernak nawltling peek lomi ttaing asimikha state tiin amin long an put ter mi asi.
1968-69 in chinminih Federaluknakphung siding fakpi thawngtlakphah tiang chawllo ink fek tthup kan dir caah Chin wihtetah ttaing timi dot in state uknaktungtlang zeihmanh a umlo mi amin long in Pyi nay-State ti anvunkan peek. Kha amin pekmilongpi State kha state tak tak asiti aza khim mi anrak um. Asina in chawllo inkanttang rih I Fedr era l uknakphung in Kawlram bupi uknakphunghram ttial ding ramleng in tamtuk ca kanttialle CNF te hna ni jh hriamnam put indohnak chawllo in anhal in tukhnawh mi kong bik ah federaluknakphung cu vuntuah v bikmi asi. Curuang ah kanchimkandoh atam ruang te ah atu 2008 uknakphunghram ah federal ram komh uknak phung rim long anamdeng mang mi  state paliman timi bantuk state cozah ti ban tuk cu chinpyinay wunkyi choke   tibantuk a min long te an hunkanpeek hoi I Chinpaliman nih state paliman nih atuahding updituahnaknawltling anpee lo. Wankyyi choke zong cu ramkulb wunkyichoke nawltling anpee hoi lo.
Cucaah atu kan hal rih mi cu Pyinay hlutaw nih Pyinay hlutaktak uodituahnaknnawltlin g ahmuh ding, Wunkyi choke nih pyinay up wunkyiv choke tling a hmuhnakding kha kantuah mi asi I, Independence hmuh ding kan tuahmi asi lo. Cucaah kan ttan tti rih ah cun Pyinay paliman nih pyinay paliman upsdituaknawltling a hmuh hnga I Chin ram buddha biami um lonak ram ah aher lo mi Chinram cu Kawlminih kanuk mi ram asi ti in hmai lei chansau pi tiang ah tet-telangh ter nakmen ah an duh nak ka paoh ah pura sak tilo ding,  kan vailamtung phunmi phoi tilo ding ,vailamtung phun nakhmunpasoh ahpura rolhter in purak sakding antuah tilo ding khi kantuah khawh mi asi kho mi asi. Asina in Chinmipi nih kanttan taktak thawngtlak zong cu ruang ah thih hnawh dingtiang inttanlak a haumi asi.
Cu vialte ttan tuk leh pek aher tuk lio ah ramleng riantuan Chinmi pakhat cio nih kum khat ah atlawmbik $150   cio tal  kumkhat athawkka paoh ah peek thap cio khawh ding,  ram chung rian ttuan mi zong nih mah le t kumkhatchunglut tang ka Ks 50,000 nak tlawm lo  tl bantuk thap khawh  ding cio hi kanramkanmiphunkanbiaknak kan ttanpi ti langhternak ah sian ding hi kan miphunle kan ram nih akan  forhfial  tuk lio mi asi hi ramzon ruahnak miphun zon ruahnak le kanbiaknak zon ruah nak he izuam hrim hrim cio hna u si. Damte in, Lnk

Comments

Popular posts from this blog

ထြက္ရပ္ေပါက္ဖို႕

ဟင္းသီးဟင္းရြက္အေခၚအေ၀ၚ မ်ား

ျမသန္းတင့္ ေခြးကေလး