Panglong hnatlaknak ah Ramkomh bupi chung in chuahkhawhnak a um maw ti kong
Pu Lian Uk
Pu Thakhin nih “Nan
van ka leh mi cu kaa lung hmuih bak “ati I adang pa khat theih ka duh
mi cu Pang long agreement ah khan a zei khi dah succession right an ti
mi asi hnga a vun timi hi biapi ngai asi. Abiahal hmasa mi Thiangi panih
aleh mi zong hi acalpadar ah akhen ti asi.. Seccesion right timi
ramkomh in chuah khawh nak hi abik in 1947 Kawlrambupi uknakphung hram
cacaang Section 201-205 ah sececession right ti fiangte in an rak ttialmi cu asi .
Panglong
hnatlaknak chung ah cun seccession ti abiafangkhengte cun a um
keimahrelning ah a umlem lo 1947 constitution cacaang Section. 201 to
205 kaa secession right hi zeitin dah a vun ichuahcan ning ti mi
Panglong Spirit timi hin vunchim khawh ngaimi si in theih ning a si.
Cucaah atoi ttialmi hi fiang lak in nan rel ahcun atu lio CNF nih
azuamlio mi boruak hi tthate in lung afiang chinchin lai I kanram
kanmiphun kanbiaknak caah tangka ngeihchiah thap siannak peek siannak
thinlung anngeih ter hrim ko hna lai.
Seccssion
right kanlak mi hi abiapi bik achanbia , atuanbia um ning inzoh
hauhmasa khi asi. Chinram , Kachin ram, Shanram pawl ram thum pawl hi
Mirang nih independent territory in an ram arak lak cio hna. Cu ruang
ah Mirang nih a uk tik hna zong ah Kawlram he hmunkhat ah upa dipakhat
in uk lo in upadi dang dang cio in uk tti hna lo in Kawlmiram leng
miramin arak uk hna. Kawlmi ram cu Mirang ukning kha kalh ter lo ding in
anmah ramte in State uknak peek mi bantuk in anmah Kawlmiram chung
vial I uk nak ah Kawlmi ram parliament le Kawlmi ram co zah dirh nak
nawl Kawlram a uktu Mirang Governorkut toi ah nawl arak peek hna. Mon
ram le Arakan ram hi Mirang nih Kawlramalak hlanliopi in Kawlmi siang
pahrang nih Mon siangpahrang le Arakan siang pahrang kha ral in an rak
tuk hna I Kawl ukmi ramah anrak chiah diam cang hna. Cucah Arakanram le
Monram cu Mirang nih Kawlmiram ansi ning in araklak mi hna ansi.
Cucaah
cu Kawlmiram an iuknak paliman ah Karen le Kawlram khuasa Mirang le
Kala le Moon le Arakan zong aiawh tu paliman an rak ngei . Asina in Chin
le Kachin le Shan kha cu cu Mirangkut toi Kawlmiram kulh cozah nih
Arakan le Mon bantuk in ukmi anrak si lo. Mirang kuttoi
Kawlmirampaliman le cozah ah BFA rampawl cu zeihmanh an i saing
lo.Kawlmirankul palimanle cozah zong ah an itelkhi arak herh lomi an
si. Zeicah tiah cu ramthum BFA ramcu Mirang governor nih Kawlmi ramkha
direct in a uk bantuk in direct in a uk hna I anmah ram cio uk nak upadi
kha an mah Mirang he remdaih nak an ser mi hna tlaknakning in an
suaimi an mah te cio in an i-uk ve hna.Chinmi ah cun Chin Hills
Regulation 1896 cu Mirang chanchung Chin ramuknakphunghram arak si ve
ko.
Vuleicung ralpi vui 2 nak adih I UNO kha 1945 lio an dirh tik ah UNO
hnatlaknak minthut mi UN Charter timi chung ah vulei cung ralpi vui hnih
hnu ah mizeiram hmanh nih anmah mi phun ram asilo mi ram kha colony
ramin uk ti hna hlah seh; Colony ram in an uk miramvialte kha
independence pee dih hna seh. An huncho rih loruang ah anmah te an mah
miphunramte in independent in I uk awk asikhorih lomi tiah colony ram
uktu nih kha a ukturam anruahhna ah cun cu bantuk ram cu UN Trusteeship
system ah pee hna she ti bia UN Upadi hi a um.UN Trusteeship I peek mi
ram cu UN nih anmahte an i-ukkhawhhnakhnga training acawn piak fim a
cawn piakmi hna anthiamcang ti tik ah anmahte i-uk khawhnak a pekhna lai
ti asi I inde -pendent apeek hna lai ti khawh mi asi. UN CharterChapter
11le 12 g hrawng ah mah Trusteeship kong ttiaklnakhmunah zohkhawh asi.
UNCharter icawk cio te u.
Cu
UN charter chung upadi bantuk in Indiaram le Kawlram nih cunkanmahte
indepen -dent in kan i-ukkholai tiah Independent lak dingMiirang sin ah
an hal hna.Kawlmi ramcu hikong ah India ram ruah naktampi anhal I
General Aung San a hmanthlak antar mi chung great coat aa hruk mi zong
khi na khaki bongbi le angki cun Mirangramah akik tuklaina celh lailo
tiah Nehru nih acawkpiakmi asi tihna chimmi a um. Independent in anmahte
aa ukkho ding ansi caah independence a halmi ram an si ruang ah le
tuhlan zong ah Mirang governors kut toi ah paliman le cozah a ngeicia
mi zong cu ansi cang . Cucaah Mirang nih India le Kawlram cu inde
-pendent pek ding an timh cawlh cang hna.
BFA pawl ram timihna (Chin, Ka chin, Shan) ramhna nih cun Independent
zong an rak hal lo, Mirang nih amah miphunram asi lo mi colony ram ah a
uk mi hna le ansi tik ah Mirang nih peh te in UN upadi ning ah colony
ramin ukphung a siti lo. Hi Chin Kachin Shan timi an ram thum kop
Burma Frontier Areas (BFA)timi ram hna pathum cu Mirang nih anram alak
lio hna ah Kawlmi siangpahrang aukmi ram ansi fawnlo I Kawlmi
siangpahrang uknak ram aleng mi ram in arak lak mi hna le an si fawn
ruang ah Kawlmi le India miphun he nunphung le holh in miphundang ansi
tik ah Kawlmi ram le Kala miphun le anramthumin an silo caah Kawlram
le India ram kha nanmah nih uk hna u ti in le UN upadi ning ah peek
phung asi fawn hna lo. Cu ruang ah BFA chung rampa thum hna cu Mirang
cozah nih UN Trusteeship ah peek ding ruahnak arak ngei cang.General
Aung San nih hi kong a theih.
Cu lio ah Kawlmiram independence kong ah Mirang ram London ah a
vakalmi General Aung San ahruaimi delegate mithlah mi pawl nih Mirang
sin ahca in bia an khin .Cubia ankhin mi ah cun, BFA ram hi a hungcho
rih lo mi backward ram ansi ruang ah Mirang cozah nih UN
Trusteeship ah pek ding nan ruah mi asi ah cun, anmah te an iukkhawh te
ding cawnpiak pah in a zohkhenh chungmi hna ram UN nih a thiah ahaumi
asi. Cubantuk in anmah BFA ram hna anmah te I ukkhawh ding cawnpiakpah
in cankar lakchung azoh khenh training apee tu ding ram UN nih athiah
piakding hna ram ah cun Independent avun hmu ding Kawlram hi anmahhe aa
neih bik kansi caah cu bantuk thiah ding ah Kawlramhi aa tlak bik mi
ramkansi tiah cu ca bia cu 1947 January thla chung ah an khin.
Mirang cozah nih cu ti asi ah cun BFA ram (Chin,Kachin, Shan ) nih
ralpi vuihnih hnu in anram hi zeitin siter dah anduh ti anduh ning hal
nak conference itonnak Panglong ah iser hma sa seh ti Mirang cozah le
General Aung san hna tlaknak min anthut I Panglong ah Confe -rence cu
1947 February 12 ah antuah. Panglong biathawk hlanchung ah General Aung
San nih BFA hruai tu pawl cu Kawlmiramhe Indeopendence la ko u. Cuti
Kawlmiramhe Independence nan lak ah cun ramkomh mi i- uknakphung asi mi
Federal in uknakphunghram kan ttial lai I nan mah ramciote in
i-uknaknawl zeimaw zat nan ngei lai. Cu ramkomh ah kan inuamti lo nan ti
asi zong ah nanmah te a hnu ah nanchuak I UN nih Trusteeship chung
ukning thiamding cawn piakpah dih hnu ah nanmahte iuknak independent
zong in na umkho ve ko timi hi BFA ram hruaitupawlkha a chimh hna. BFA
rampawlcu Shan biknih hi lio ah hruainak an lak .Hi bia ban tuk General
Aung San nih tlangcunghruaitu arakchimh mihna bia cu 1946 ,1947 lio
Kawlram tadin ca ahlun mi microfilm ah zohkhawh dih asi. DC
Congress Libray ah va zohkhawh asi. Rang -oon archive zong ah zer tian
in ralkapcozah nih an hrawh dih lo ah cun a um kho rih ve ko.
Cuti
ramkomh chung nan inuamh tilo ahcun nanmahte inchuak in independent ram
in nan umkho arak timi hna General Augng sanbia cu constitution Frame
work chung telciami let awk a ttha lomi tu kha 19 47 uknakphunghram
chung ca caang Section 201-205 hrawng ah sececessionright tiin anrak
ttialmi cu asi. Cuzong cu a bia anngerh leng mang I, chuahtaktak ding
afawilo ding in abia ttialmi asi fawn.
Cuti
asi caah UN Trustteship um he aa khat ko tiah Panglong Agnreement
hnatlaknak min cu BFA ramthum hruaitu nih min an thut cio hna. General
Aung Sann nih cuti Federal in iuk ding constitution atungtlangpi cu arak
vuuakciami a um I amahhruaimi AFPFL Party Conference ah anrak fehter
cang. Asina inFebruary 1947 ah minthut hnu thlathlaruk July 19, 1947 ah
General Aung San cu mitthalo nih an wankyimeeting chungpi ah an luh
hnawh hna II anthah dih hna.
General
Aungsan avunchawng tu U Nu te nih uknakphunghram suaiding kha upadi
thiam U Chan Htun kut ah an hluai ti asi I U ChanHtunnih cun
constitution 1947 cu General Aungsan thih hnu thlahnih Sepptember 24,
1947 ah hmancawlh ding in constituent Assembly nih an fehter. Cu
constitution ah cun Kawlmi ramkha Panglong minthu mihna BFA ram vialte
uktu ah Mirang zaka an irolh ter I, Panglong minthu mi BFA ramthumcu
Kawlmi colony ram ah atu nihin tiang an ser cu asi. Kawlrambupi
uknakphung hram 1974 I suaimi ah siseh, atu 2008 ah siseh Kawlmi kha BFA
ramhna uktu ah an ser timi cu ramkomhbupi uknak (Federal) phung in
ttiallo in rampak uknak(unitary )phung in an ttial tthiam hna. Cu lak
ah 1947 lio le 1974 lio an rampak uknakphung cu kan rak sawiseltuk le
kan doh atamruang ah federaluknak ti in hlen khawhnak ttha ngai cu 2008
ah hin an tuah pah ngai.
Asina in ramkulh pawl le Detahci(Region) timi pawl an peek mi upadi
serkhawh mikong cazin chimtlak asi lo. Cu leng ah State paliman, a htet
hluttaw , auh hlut daw tiin palimanphu thum tiang Federal pungsan an ser
mi cu federal pungsan alo ngai.A sina in, zei upadi paoh kha Ahtet
hluttaw le auh hlut taw phu hnih hmunkhat te khuakhannak ngeih tti mi ah
paliman nih zei upadi paoh kha an ser khawh dih ti 2008 Kawlramkomh mi
uknakphung hram ca caang-section 95 le 96 hrawng ah an ttial. Ahtet hlutaw le auh hlut taw
hi adang dang in upadituah phung hrim asi; hmunkhat ah anphu hnih tthut
tti in upadi tuah le ttial phung federal uknak phung ah a umphung asi
lo. Hi hluttaw phu hnih tthut tti in updi antuah tti hna lai timi nih
ramkomh uknakphung vun hmang in hi palimanphu hnih tthut ti upadi tuah
tti mi te nih hin hluttaw ti in statehlutaw, Pyithu hluttaw, amyo tha
hluttaw dangdang ansimi sullam vialte kha ahrawh dih I,komhmi ramkomh
timi hlutaw 3 a ummi sulamkha hlutaw pakhat long chiah mirampak uknak ah
anser nak biapi bik asi.
Cu
hlei ah anmah Kawlmiram Detyahkyi anititer mi pasarih kha ttaing
division asiko mi kha hlenthawinak in Dehtakyi an ititer. Banbawkkha
mantal ah aminthlen bantuk asi.A ngaite ah cun kha ttaing 7 zongkha
State min bunh in, State upsdisermi cazinkha atamngai in peek I federa
Union paliman uknak phung ah cun 1)ramleng petlainak kong ,
2)ralkapleikong 3) carek lei le 4)tangka phunkhathmanding kong tibantuk
akong tlawmte long ah long ah pyihtaungsu hlutaw timi paliman phu hnih
nih adangdang te meeting tuah in adangdangte n updi hna long tuah in
adang vialte kha cu State ramkulh pawlnih anmah le ramkulh cio aherh
ning in upadi an ituah cio ding khi asi.
Asina
in cuti state pawl nih anmah state cio upadi phuntampi an iser ahcun
anmah Kawl detah Kyi pa sarih kha ramkulh dang pipi ah ansi ding khi
Kawlmi ramralkap cozahnih an ruat kho lo. Cubantuk cu atu ah America te
hna Suitzerland te hna ah anhman mi asi. Indiazong nih zeimaw zat a hman
ve.Cu ruang ah Detah Kyi pawl kha state level dot in nawlngeih ter an
duh lo. Cu caah Taing level nawl long kha ttaing 7 kha Angeih ter hna.
Kanmah ramkulh 7 tu kha detah kyi ttaing dot level ah an kan tthum hi I
ttaing level dot nawllong an knpek I amin kha state nawltak tak
angeilomi ttaing level dot kha lih le hrawkhrawl in an lung ttha seh ti
State min ankan benh men khi asi. Cucaah 2008 constitution chung ah
ttaing 7 kha State min bunh duh lo in detahkyi an i-ti ter I ramkulh
nih upadiser naknawl tlawmte long anpeek mi hrim hrim nih detahkyi timi
ttaing pasarih kha tlang cung mihlen nak ah deth kyi ani titer i, state
vialte kha state level asil o mi ttaing asimi dot in an chiah mi kha
hlennak in atlinglomi state upadi sernak nawltling peek lomi ttaing
asimikha state tiin amin long an put ter mi asi.
1968-69 in chinminih Federaluknakphung siding fakpi thawngtlakphah tiang chawllo ink fek tthup kan dir caah Chin wihtetah ttaing timi dot in state uknaktungtlang zeihmanh a umlo mi amin long in Pyi nay-State ti anvunkan peek. Kha amin pekmilongpi State
kha state tak tak asiti aza khim mi anrak um. Asina in chawllo
inkanttang rih I Fedr era l uknakphung in Kawlram bupi uknakphunghram
ttial ding ramleng in tamtuk ca kanttialle CNF te hna ni jh hriamnam put
indohnak chawllo in anhal in tukhnawh mi kong bik ah federaluknakphung
cu vuntuah v bikmi asi. Curuang ah kanchimkandoh atam ruang te ah atu
2008 uknakphunghram ah federal ram komh uknak phung rim long anamdeng
mang mi state paliman timi bantuk state cozah ti ban tuk cu chinpyinay
wunkyi choke tibantuk a min long te an hunkanpeek hoi I Chinpaliman
nih state paliman nih atuahding updituahnaknawltling anpee lo. Wankyyi
choke zong cu ramkulb wunkyichoke nawltling anpee hoi lo.
Cucaah
atu kan hal rih mi cu Pyinay hlutaw nih Pyinay hlutaktak
uodituahnaknnawltlin g ahmuh ding, Wunkyi choke nih pyinay up wunkyiv
choke tling a hmuhnakding kha kantuah mi asi I, Independence hmuh ding
kan tuahmi asi lo. Cucaah kan ttan tti rih ah cun Pyinay paliman nih
pyinay paliman upsdituaknawltling a hmuh hnga I Chin ram buddha biami um
lonak ram ah aher lo mi Chinram cu Kawlminih kanuk mi ram asi ti in
hmai lei chansau pi tiang ah tet-telangh ter nakmen ah an duh nak ka
paoh ah pura sak tilo ding, kan vailamtung phunmi phoi tilo ding
,vailamtung phun nakhmunpasoh ahpura rolhter in purak sakding antuah
tilo ding khi kantuah khawh mi asi kho mi asi. Asina in Chinmipi nih
kanttan taktak thawngtlak zong cu ruang ah thih hnawh dingtiang
inttanlak a haumi asi.
Cu
vialte ttan tuk leh pek aher tuk lio ah ramleng riantuan Chinmi pakhat
cio nih kum khat ah atlawmbik $150 cio tal kumkhat athawkka paoh ah
peek thap cio khawh ding, ram chung rian ttuan mi zong nih mah le t
kumkhatchunglut tang ka Ks 50,000 nak tlawm lo tl bantuk thap khawh
ding cio hi kanramkanmiphunkanbiaknak kan ttanpi ti langhternak ah sian
ding hi kan miphunle kan ram nih akan forhfial tuk lio mi asi hi
ramzon ruahnak miphun zon ruahnak le kanbiaknak zon ruah nak he izuam
hrim hrim cio hna u si. Damte in, Lnk
Comments
Post a Comment