pulianuk

Metkhuabo sang pawl:

TTha te ruahciammam in rak rel cio ko u. Anrakrelduh ngai cio ko hi!! Acung Attachment a awng kholo mi caah font aa tthial kho I, a rel a har deuh lai na in Plain text zong intawiah kan vun thlah.Lnk

==============================================================================

Independent ramthar chuahter ning ruahnak

Pu Lian Uk(MP)

Kawi Thawng le carel mi unau hna:

KawiThawng biahal mi hi halphute ruahnak ttha ngai asi. Amah nih rak hal hlahseh law hi ka ca abiapi ngai mi hi ttial can a chuak thai lo kho men ko. Hi bia ahal ruang ah lawmh a um ngai.

.Mizo nih an lu ttekchuak in India cozah an rak doh. An rak in tuar ning cu pasal ttha an thih cu va um rih seh nungak tlu lo nutung tlu lo in ralkap nih an rak sawksam hna. Kha lio Mizo nih khan UN ah chimrel mi an rak ngei hnga lo maw”?

ti mi hi atawinak leh ah cun, UN nih an raktheih pi manh hna lo. Aruang bik I ruahmi cu Mizoramchung ah Mizo dothlen nak atuahmi bu nih India cozah ralkap kha Mizoramchung lut kholo in zeimaw canchung aza in khamkhawhnak hmun UN nih theih pi tlak in an rak ngei manh lo.

Anmah miphun nunphung le holh long te hmannak an ramri chung ah miphundang cozah uk nak um kholo in ral aser mi miphundang ralkap an ram chung hriamnam he lut kho lo lak in kham khawh nak zeimawcan chung ngeih in cu chung ah Independence kan sicang ti an thanh mi bia a cohlan pi tu hna UN ah a khinpitu hna UN member ram le an khinmi Independence kong kha UN members ram nih UN ah rakco hlan aherh mi asi.

Atu nai bik ah Independence a hmu mi Kosovo, East Timor, Southern Sudan timi hna hi cubantuk in an ramrichung miphun dang ram ralkap a doh tu hna ral lut kholo in akham kho tu cu ansi dih hna.Mizo ral do bu nih cutluk cun raktuahkhawh mi an rakngei khwh lo ruang ah ttanpitu ramdang an rakhmuh lozong cu akong arak si lai.

(Brigadier T.Sailo Then Phung) chief minister hlun zong a si mi nih 1997 lio ah Mizoram Mamit khua ah a rak chim mi cu Chin mi he miphun khat kan si i kawl cozah kan doh lai i UN ah kan chim lai i ramkhat ah kan um lai tiah a rak chim mi ka theih cucu teh a lam a um mi a si maw?” timi cu hi tin asi hnga.

Mizo ti min le Mizoram ti hi hlan lio chanbia chung arak um bal lo. WWII hnupi 1949 hrawnglong ah Zomi timi he khin ilo hlah she tiah alet talam in Mizo tiah an rak bunh mi min long zong ah theih ning asi. 1947 India Independence hmuh hnu pi ah Mizoram ti min 1949 hrawng in bunh mi asi ruang ah India nih Indiaramchung aa sem mi India ram asi ti UN ah achim ah cun Mizoram a mahdangte in arak um bal lo tiah bia achuak ko lai. Curuang ah Mizomin in Chinrampumpi caah dohnak ser ding asi thiam lonak a umngai ko.

Chin min in kan doh lai ti asi ahcun alamtampi a um. Zeitin tiah Chin miphun timi cu 750 AD lio Kawlram zong Anawratha nih 1044 AD lio arak dirh hlan, India zong mumal a ngeihhlan chanbia atuan ngai in min arak ummi vulei cung theih mi min lar deuh asi mihi a biapituk mi asi. Culong sirih lo in Chin Hills Regulation 1896 ah Chinmi khuasaknak hmun hma vialte hi ramri fiang ngai in Mirang nih an rak thler cang.

Culong silo in, Chin Hills Regulation 1896 upadi in ukmi chung Chinram le a kiang kap Chinmiphun umnak vialte hi Mirang governor pakhat uk mi Province ramkulh pakhat ah Crown Colony Scheme in kan in uk tthan hnalai tiah 1945-46 ah hin Mirang nih anrak ti I a province ning in Independence peek khawh ding phun in arak um. Hi Crown Colony Scheme kong hi Mizoram le Nagaland mi nih an theih ngai I Chin State chung mitu nih ni hin ni tiang athei rih lomi kan tam kho men ko.

Cu long si rih hoi lo in Chin Hills Regulation 1896 cu Mirang cozah kut toi ah sermi upadi asi. Cu ruang ah ramkip zulhmi upadi International Law nih ChinHills Regulation cu aco-hlan mi upadi asi cang. Cu caah Chin Hills Regulation1896 upadi nih arak thler mi Chinram ramri rin cangmi zong cu chankhat lio International Law nih a cohlan bal cang mi asi. Curuang ah Chin Hills Regulation 1896 ning in Chinland ramri rin mi an rak cheu ning atu chan ah Chinland ram dirh tthan nak caah abiapit uk mi tete-te a hung si

Chin ti min in ramkhel rian kan tuah ah cun 750 AD lio in arak um cangmi miphun asi kha India nih cuchanlio in aummi kha asilo ti an el khawh nak lam bia pipa an chuah khawhnak lam a um lo I bia in kan tei khawh naklam tet-te hmuhsakkhawh mi lam ttha tuk asi. An mah Mizo mizong nih nichuah lei in ara mi Chinmiphun he aa khatmi kan si ti Brigadier Thenphung achim mi cu Chin kan si ti an ipheh lo khi asi.

Mizoram mi nih Mizo ti min long in an chanbia an zulh ahcun 1949 hrawng leng mang ah adong mi chanbia min long asi. Cucaah chin min an ilak lo ah cun Mizomiphun chanbia tiah thukpi in zulh khawh ding a um lo. Cu caah Nagaland hmanh a ttanpitu an umlo ah cun Mizoram chinchin cu Minthar tuk ramthar tuk asi caah ttanpi awk ah athei thiam mi ram an rak um manh hna lo bia zong khi arak si lai.

Mizo ti min in cun Chinmin tluk in mi nih vun ttanpi duh awk tet-te ttha mi a kong ttha mi kan ngei hna lo. Naga min zong in cubantuk tette a tthami cu kan ngei lo. Cu caah Mizoram le Nagaland mipinih Chin ti min hi kan miphunmin kan ram min hrampi asi ning Chin Hills Regulation 1896 chung bia an pom khawh lo chung cu Mizo min le Naga min in kan zapi huapkhoding ramri thler khawhmi tet-te ttha kan ngei lai lo. Mizoram nih 8000 Sq. miles long a huapkhawh I Naga min zong nih cunak tam pi a huap kholo.

Chin timin nih ahuapkhawh mi kan ttialseh ti ah cun Chin Hills Regulation nih Chinramri arakcheu ning ah`atu lio Mizoram le Nagaland nak kau 14000 Sq miles asimi atu Chin State long hmanh si lo in; Chin timin nih cun nihin ni Nagaland, Mizoram, Chin State, Singkaling Khamti Naga Hills District, Chittagong Hills Tract, Tripura tlangcung Manipur tlangcung,Assam tlangcung tipawl huap asi.

Cu vialte cu Crown Colony Scheme in WWII hnu ah kan in uk tthan hna lai tiah Mirangnih an rak ti I, Pakistan bantuk in Independebnnce peek thai raksi seh law, cubantuk komh dih mi Chinram cu ramngan ngai arak si hnga.Cucaah Nagaland he Mizoram he Chin State he a zapikomh dih in a huap mi ramri cu Chin Hills Regulation 1896 chung ah fiang ngai aa ttial mi hmuhkhawhnak asi ruang ah Chin Hils Regulation 1896 cu cu ramkul pathumkomh mi ramri zoh duh ah cunChin Hills Regulation cu hmaileichan chinmi caah tete ttha bik asirih lengmang ko lai..

Hikong hi atuchan lio Mizoram le Nagaland mino nih Chin Hills Regulation 1896 a umbal ti mi hrim hi an theih tilo ruang ah hikong an chim an ttial ti lo. Asina in hi-ka chung kan ttialmi history adik mi hi Kawlrambupi lei Chinmi chanthar cathiam nih sa neh zul in zulh research chapchih lo ah cun hi kanchanbia man sung tuk kan thlau thai ding sian a um hrim lo mi asi.

Hika ttialmi history hi thlauloding sa-neh zulh in a zul ding research tuah a duh mi chanthar mino nan umlai ti ruahchannak a um ngai rih. Cu ti bantuk in hi ramkulh pathum miphunkhat ramkhat rak sining chanbia hi azul duh le research bia achap duh mi mi nih atangnung bik ah Reference “Chin History, Culture and Identity timi cauk Page 261 chung “The Emergence of Chin Hills Regulation:its Scope and Importace in History “ timi article akalpi ning(trend) hi dawikhawh awk alam a ttha bik in hmuh nak a um rih.

UN upadi ah ramri fiangte in thler khawh miram angei mi mi phun ti a um mi kha Mizo min in kanngei kholo. India ram Independence hmuh 1947 hnu 1949 in an bunh chom mi Zomi min let talam asi I, bunhchommi min asi caah India nih Mizoram timi cu Karamchung achuakmi ram asi a ti khawh caah UN bantuk ah vulei cungram nih pom khawh ding an ruahmi asi kho lo ti kan ttialmi kha ruah hau ngai asi..

Chin Hills Regulation 1896 chung Chinland/Chinram timi ramri kha International Law nih acohlan bal mi phungtling upadi asi cang.Cucaah 1896 lio chan hrawng ah Mirang nih colony in arak uk ve mi hna atuchanah UN member an si ngot dih cang.Cu ti 1896 hrawng lio in Mirang nih a rak uk ve mi hna colony ramtampi nih Chinland vun ticangka te library tampi ah a um rih mi Chin Hills Regulation 1896 kha an zoh tthan ah cun [Chinram kha ba -wah ttu hoikom ram in a ruat khomi UN member ramtampi an um cang mihna nih Chinland ram kha a hungthei tthan khomi tampi an um cang. Mizoram ti min um hlanlio chantampi in an rakchuah mi Encyclopaedia le vulei cung map le Atlas ca uk tampi ah Chin Hills, Chindwin ti bantuk min a um mi vial te cu Chinram/Chinland tichansau tuk lio in arak umcang mi asi ning kha independence ram ah aa chuah khawh naklam ah cherhchan tet-te ttha bik long te an si.

Cu ruang ah Crown Colony Scheme in Mirang governor pakhat uk mi Province ramkulh in a district 6 hmunkhat ah WWII hnu kan in uk tthan hna lai ti mi an rak cohlan lo mi kha Pu A.Z. Phizo athih hlan ah ngeih chih nak thinlung angei ngai ti Nagaland in ttialmi cauk pakhat ah a um. Cucaah Pu A.Z .Phizo nih hin kan ramkulh pathum komh mi rampakhat ah ser hi arak ruah mi asi ti alangh ter ngainak asi.

Mirang governor nih district aparuk kha Province pakhat in Chin coutry tiin min maw mindangin maw Crown colony Scheme ah WWII hnu cun uk tthandingkha rakco hlang hnaseh law Pu Phizo le Pu Laldeng zong an ramkulh cio independence dang dang in ser duh ah India doh zong haulo in kan districr paruk ram khatte ah Independent ram atu ah kansi diam cang hnga. Crown colony an rakcohlan lo caah district paruk pi independent ramkhat in rak um ding chanbia ttha ngaikansung mi hi a fak tuk mi asi.

Chin Hills Regulation 1896 chan lio ah Chinram ban tuk in colony ram arak si cio mi ramtampi cu atu chan ah UN chungtel independent ram an si dihcang hna. Cu ruang ah Phizo he Laldenga he an pahnih Chin min in doh nak rak tuah hnaseh law UN member ramtampi nih Chin min ticu an raktheih cawlh khawh mi asi ruang ah International attention timi ramkipnih ankong vuntheih duhnak vunbawmhchanh duh nak an rak hmu kho deuh hnga I ttanpitu ramzong anrak um deuh hnga ti hi achim mi an um ttheu hna. Cu cah Chin ti kanmiphun min nih miphunpi kansinak chanbia asau bik ning a phuangtu min asi.Cu caah Mizo lei le Naga lei kan unau nih an co hlan ve tthan ah cun atu zong ah akan tthat hnem rih ding min hrim asi.

Curuang ah Pu A.Z.Phizo le Pu Lal deng nih an rak tumtah mi independence hmuh tthan ding ah Chin min in tuah long ah alam ading bik a nai bik asi ti hi Mizoram le Nagaland nih lungtliang ansi ah cun Chin min hi an pawm tthan dingkong ah lam tampi a ummi asi.Cu ti Chinmin an cohlan khawh veve ah cun kan ramkulh pathum rian ttuantti awk tampi a um mi asi.

Chin kan si tti mi ruahnak ngei ti lo in chantamtuk ankal tak cang caah ni hin ni Mizoram le Nagaland tufa hna chanthar minih hikong ruatban kho hna she ti duh mi ngai a si. Can khat lio kan chanbia dik ciah fanau hna nih theih duh ngaiding vun ttial duh mi a um rih .

India Naga Hills District hruaitu pawl hi Chin miphunlak ah 1830 le 1856 hrawng in Krifa asi hmasa mi politics zong athei hmasa mi an rak si.Cu lio ah UN lei in an miphun asilo mi miphundangram a uk mi ram vialte nih miphun dang ram an ukmi vialte Independence pee dih hna seh ti bia a um kha Naga Hills Hruaitu pawl nih cun an raktheih ngai. Cutik ah India lei Naga Hills District le Lushai hills District tel in Chin Hills Regulation 1896 in ukmi Chin ramkha WWII hnu ah Crown Colony Scheme in Mirang Governor pakhat ukmi Province ramkulh pakhat ah kan in uk tthan hnalai tiah Mirang nih 1946 lio ruahnak an rak chuah mi kha an rak pom lo. Mirang nih cu tin kan uk tthan ti lo in hi-UN biachuahmi upadi ning hin chikkhat lo ah kan district paruk hin ramkhat ah India bantuk in Independence kan lak ve ko lai an rak ti.

Asina in anmah district pakhat long kha an rak si rih I adang district panga atlawm bik Lushai Hills District le Chin Hills District pahnih hruaitu hna hmanh kha hngih hna ding acan an rak ngei kho lo in theih asi. Culio ah –India-Pakistan nih ralpi WWII hlan in Independence arak hal leng mang mi an si bantuk in, cu UN bia cu van tthat tiah 1947 kum Aungust thla ni 15 ah Independence lak ding timh lamh in an rak um.

Cu lio ah India nih August ni 15,1947 ah Independence a lak ah cun Mirang uk mi India ram chung uk chih mi ram kan si ruang ah India sin i Independence ah Indialei Chinramcu an kan telh chih kho I India sin in Independence lak tthan hau ding kha asi kho ti lo ti Naga hruaitu nih an rak hmuh.A dik tuk mi an rakhmuh mi asi hrim.

Cucaah Crown Colony in Mirang nih uk tthanding asimi district paruk chung nih Independence lak ding timi cu an hoi district dang hngih can an rak ngeih ti lo ruang ah August thla ni 14 ni India Independence lak hlan nikhat tuandeuh in Naga Hills long kha nam chankhuahrawh in Nagaland ti mi min he Mirangkut in Independence kan lak cang ti vuleicung theih in Naga hruaitu pawlnih cun anrak thanh. Cu ti an thanh mi cu vuleicung ramkip zulh mi International Law ah Phungtling ngai asi ko ti asi.

Asi na in Nagaland Independence thanh mi kha India nih an co hlan piak hna lo caah ralkaphriamnam he India nih Nagaland cu a va lak (thein). Cu Indiaram thilti zong cu vuleicung ramkip zulh mi international Law ah cun phungtling asi lo ti asi. Pu A.Z. Phizo ho in Nagaland nih India ralkap cu an doh ve hna na in Nagaland ramchung India ralkap lut kho lo lak in khamkhawh nak an rak tuah kho ti lo.Nagaland ramkulh zong kha arak dirh mi Nagaland mi khat lei in an rak um caah Nagaland mi nih self determination zeiti maw zat in an ngei ti ruahnak UN lei nih ruah awk khi arak um ve.

Ramtang dothlen nak in India kha Pu Phizo athih hnu ah avun changtu hna nih Nagaland ramri chung in India ralkap dawi dih awk ral in an doh hna I atu ni hin ni ah kah ngol in ralrem deihnak kong India cozah he an i chawnh lio can an si ve.

Bhutan ram bantuk in Nagaland nih India he aa daw miramdang he h pehtleinaktuah mi indepedent ramcheubangphun in India he kan ipeh tlai lai I, Nagaland hi India ram dohnak vulei ah zeitik hman ah kan hmang lai lo ti mi in ralrem deihnak an ichawnh lio ning cu asiti in theih nak a um. Asi na in hi kong hika ah kan ttialtik ah aruahning theih awk long ah asi.

Cubantuk in atu ah Kachin ramkulh nih Kawlramcozah he ralremdeihnak an i chawnh tik ah Hongkong nih Tuluk ramkung pi he an i-peh tleih bantuk uk nakphun in Kachin ramkulh nih Kawlmiram he kan i pehtlai lai ti hi ralrem deihnak bia ah an ichawnh lio asi tizong ruahawk ah hika hin vun ttialduh ve mi asi.

Kan mah Chinram zong CNF min in Kawlmi cozah he ralrem deih nak kong aa chawn dingkan si tik ah hi ralremdaihnakkong aachawn lio mi hna chawnhnak anser lio anruahning cio bia kong hi ruah chih ding ah vun ttialduh mi asi. Nagaland Indeperndence ti an thanh na in India ralkap kha Nagaland chung lut kholo in an kham khawh hna lo ca le vuleicung ram ah ttanpitu ding ram kawl in politics tuah an i zuamveve tik ah India ram nganpi kha Nagaland nih a tei khawh lo ca long ah Idependence hmu ding te ansi ko na in UN ah Nagaland kong ceih awk agenda ah a chuah khawh lo asiti ca tialmi hi a um. Cu caah atu tiang Independence in anum rih hna lo hi asi.

An ram ah ramdang mi ralkap lut kholo inantuah zong ah UN ah veto atuahtu hnaram anum ah cun UNmember ah UN nihrak cohlan ding hi afawi lo ning Taiwan ram hi bia nabia ah chim khawh mi a um ve. Tuluk mi ansi na in anmahte a hungcho ngaimi independent rampakhat in an i-uk len lio ko hna. Taiwamcu Tuluk ramkung pi arakukhmasa mi Shiangkaisek kha Mao Tse Tung Communist nih arak tei .

Cu ruang ah aralkap he hi Tulukram arak simi Taiwan tikulh ah Shiangkaisek cu aralkap he hmun anrakkhuar mikha America nih communist lut kho lo ding in Taiwan tikulh kha a khampi khawh hna . Cucaah UN ah Tuluk ram aiawh tu thlah ding UN Shiankaisek te Taiwantikulh ansung I, MaoTse Tung Communist nih Tuluk ram aiwh tu in UN luhnak arakhmuh mi akong in Taiwan ram ahimbawmnak security kha US nih a ttan pipeng hna.

Asina in an miphun khat mi Tuluk ramkungpi nih kanmiphunram asi tiah UN ah a chim tik ah Tulukramkung pi he nunphung le holh an idanning anchim kho lo I Tuluk ramkung pi nih kan miphunram asi ati ruang ah acheubang in Independence ram an si kholo ati tik hna ah cun vuleicung ramdang nih ttanpi awk a ttha ve lo.

Taiwannih Independence ka sicang ti a thanh ah cun Tuluk nih Taiwamtikulh kha ava tuk chimm ding asi.Asina in Taiwan chung Communist China luh khawh lo ding America nih Taiwankha a ttanpiding asi. Cu tik ah communist Tuluk he America ikah ding idoh ding phun in a um. Cu caah Taiwan tikulh fate ruang ah ram nganpi pahnih ralthawh a phu lo tiah atuning in Taiwankha Independence ram in UN ah lut thing lo in an ram hnih an hualve ve hi asi..

Cucaah cu tin UN member si lo in atu tiang UN phungtling loning in attanpi mi hna ram he peh tlaih bu in UN member asi kholo mi Independent cheubang ram ah Taiwan ram cu a hung si. Chinram zong CNF min in member asinak Unrepresented Nations and People’s Organization (UNPO) timi UN ah aiawh tu aa tel kho rih lo mi vuleicung miphun le ramtimibu komhnak bu chungtu ah Taiwan cu hruaitubik atu ah asi lio rih.

Ralremdeinak ichawnh nak ah Panglong minthut abiapit ning hikaah a vun luh thiam ning kong

Chinram, Kachin ram, nih Taiwan bantuk in ramdang mi ralkap an ramrichung lut kholo in khamkho in Independence ram kan si ti va thanh cio bia khi um seh law Kawlmi ramnih kanrammiphun mi ansi ti Tu-luk nih Taiwan mi atibantuk hi an chim ding UN nih apom piak lo ding hna a kong a umve mi ah: Panglong minthut lio can te ah hin Chin, Kachin, Shan pawl nih inde pendent ram an si timi ruahnak ruang ah Union of Burma timi ramthar ah mah ram chung cio ah mahmiphunte cio in i-uk khawhnak zeimawzat a um mi federal phung in rambupi dirh tti ding min an rak thut mi asi. Cu minthut nih hin Kawlmi he miphunkhat ansi lo I Kawl mi cozah nih Chin, Kachin hna kha ka miphun khat mi an si ti in UN te hna ah va chim hna she law UN nih an hnatlak pikhawh lo ding hna a kong ngai a um mi asiCuruang ah Chin miphun cu Kawlmiphun an tteng an nge zong an si lo nak Kawlmiphun he idannak a um mi holh le nunphung hi chanhe aa rup in ttamchunh len aherh nak cu asi.

Cu ruang ah atu Kawlmi cozah he ralrem deihnak kong ichawnh tik ah Kawlmiphun kan si lo nak kong aphuang mi Panglong hnatlaknakcherhchan in ichawnh ding abia pit tuk ning zong asi.

Hi kong Kawlmi cozah nih an hmuh khawh tuk caah Chin, Kachin an hrampi phelh duh ah Panglong Agreement cherhchan lak lo in 2008 Kawlrambupi uknakphunghram kha an ttial. Panglong Agreement cherh chan laklo in 2008 uknak phunghram an tial mi cu Panglong agreement kha anmah Kawlmi phukhat long in an hlawt cang ti nak asi.

Cu ti an mahphukhat long in Panglong hnatlaknak an hlawt mi cu, Chin, Kachin, Shan ram le adang hna cu cawl kho lo in kan hren khawh cang hna ruang ah zei dah an tuah khawh lem lai ti zoh hnomh nak in an mah hrapkhat long ral tthangai in an hlawt cu asi. Chin Kachin Shan le ramkulhdangpawl an lung I kom in tha zaang ngei hna she law, Ramkomh bu pi chung in Kawl pawl an chuah, an khwe htwet Secede an tuah khi asi ko.

Asina in tlangcung ramkulh mi tha zaang a tlawm kha Kawlmi cozah nih anhmuh ruang ah 2008 uknak phunghram cherhchanlong in ral remdeih nak kan i chawn kho ti in “doh a-ye tungpa” timi long an itleih hnik mi hi asi.”Doh aye tung pa” timi cu kanmah tlang cung mi “a ye tungpa” si lo in Kawlnih tlangcung ramkulh pawl cung in uktu si nak “Kawlmi an ye tung pa” long asi ko.

Cu Kawlmiruahnakcu an theih ve ruang ah Kachin nih Panglong minthut long in kan i chawn lai an ti duh mi asi ning hi tleih piak khawh mi an si ve. Damte in Lnk.

Reference:

“Chin History Culture and Identity” on page 261

“ Emergence of the Chin Hills Regulation 1896:

Its Scope and Importance in History” published on behalf of:

The Euro-Burma Office, Brussels, Belgium & Department of History & Ethnography, Mizoram University, Aizawl

By

Dominant Publishers and Distributers 4378/4-B, Murari Lal Street, Ansari Road,

Daryaganj, New Delhi – 110002; Ph. 011-23281685, Fax: + 91-11-23270680;

E-Mail: dominantbooks@post.com

__._,_.___

Attachment(s) from Lian Uk

1 of 1 File(s)

Comments

Popular posts from this blog

ထြက္ရပ္ေပါက္ဖို႕

ဟင္းသီးဟင္းရြက္အေခၚအေ၀ၚ မ်ား